Al 20 jaar is de restauratie van het orgel een gespreksonderwerp. In 2022 wordt de stichting Holtgräve-orgel Heerde opgericht. Waarom moet het orgel eigenlijk gerenoveerd worden? Om daar achter te komen duiken we eerst de geschiedenis in.
Afgelopen jaar mocht er niet samen gezongen worden in de kerk en werd er gebruik gemaakt van voorzangers. Dit was niet voor het eerst, want vroeger waren er ook voorzangers in de kerk. In 1844/1845 werd het orgel geschonken door een vermogend lid uit onze gemeente om de gemeentezang te begeleiden. Het orgel werd gebouwd in 1844/1845 door Johann Heinrich Holtgräve. Holtgräve is ook de orgelbouwer van de orgels in de Lebuïnuskerk en de Bergkerk in Deventer. In 1923 is de kerk uitgebreid, maar het orgel is niet aangepast op de grootte van de kerk. Daarom is veertig jaar later, in 1964, het orgel gerestaureerd en uitgebreid. In 1989 heeft er een groot onderhoud plaatsgevonden en op dit moment is het orgel weer toe aan een grote restauratie. Het orgel valt onder monumentenzorg en daarom zijn er eisen gesteld hoe het orgel gerestaureerd en onderhouden moet worden.
Wat is er aan de hand?
De opbouw van het huidige orgel is erg complex en de bereikbaarheid en toegankelijkheid voldoet niet meer aan de huidige arbonormen. Voor het stemmen van de orgelpijpen moet je goed in de kast kunnen komen. In de huidige situatie zijn de orgelpijpen niet goed bereikbaar. Er moet namelijk door en boven over het bovenwerk geklommen worden om te kunnen stemmen. Dit is onverantwoord en niet meer toegestaan, want het is een uiterst gevaarlijke bezigheid. Aan de achterkant zullen een stellage en deuren gemaakt worden, zodat de pijpen goed bereikbaar zijn om gestemd te kunnen worden. Daarnaast is er slijtage bij de mechanische delen en is er een lekkage bij de windvoorziening. Daarom moet het orgel volledig uit elkaar gehaald worden. Alle orgelpijpen moeten uit het orgel gehaald worden. Dit is erg arbeidsintensief en kost veel geld. Ook moet het orgel van de muur gehaald worden. De muur is namelijk erg koud en dat heeft invloed op de temperatuur van de pijpen.
Voor de restauratie van het orgel is er nieuw leven geblazen in de al bestaande orgelcommissie. De huidige orgelcommissie bestaat uit 9 personen.
- Gerrit van Triest, Jack Augustinus en Dick van Norel zijn commissieleden namens het college van kerkrentmeesters
- Bert Gelderman en Henk van der Maten namens de organisten
- Bertus Klaassen is verantwoordelijk voor de financiën
- Mariëlle Mijnheer voor pr en communicatie.
Ook is er in 2021 de stichting Holtgräve-orgel Heerde opgericht. Een stichting is noodzakelijk om fondsen te kunnen werven en geld te kunnen ontvangen voor de restauratie. Het bestuur van de stichting bestaat uit 4 leden van de orgelcommissie, namelijk 3 ouderling-kerkrentmeesters en organist Bert Gelderman. Verder zal de commissie worden bijgestaan door orgeladviseur Stef Tuinstra die al jaren bij de voorbereidingen van de restauratie betrokken is.
Het orgel zal ook in de toekomst als belangrijkste functie de begeleiding van de gemeentezang tijdens de erediensten blijven behouden. Verder zal onderzocht worden of het orgel daarnaast meer een functie kan krijgen bij culturele activiteiten. Dat laatste aspect zal worden meegenomen bij de plannen voor de bouw van een nieuw kerkelijk centrum, die mogelijk gepaard zal gaan met een aanpassing aan de kerkzaal.
Dit betekent dat het orgel en de kerkzaal niet alleen tijdens de erediensten gebruikt kunnen worden, maar ook tijdens concerten of andere culturele activiteiten. Dit gebeurt nu bijvoorbeeld ook in de Grote kerk in Epe.
Wat zijn de plannen?
Bij de restauratie zal het hoofdwerk (de historische kern) gerestaureerd worden naar de oorspronkelijke situatie uit 1845. De restauratie is dus een verplichting die voortkomt uit de monumentenwet en is daardoor ook subsidiabel.
Het rugwerk en het pedaal zullen in dezelfde stijl als het hoofdwerk gerestaureerd worden. Tijdens de restauratie zal gebruik gemaakt worden van oude pijpen van andere Holtgräve-orgels (de Holtgräve-orgels in Borne en Berlikum) of materialen in die stijl.
Oud gaat voor authentiek
Het Gelders Genootschap heeft een advies uitgebracht om de huidige situatie voor zover mogelijk te respecteren en de waardevolle toevoegingen uit de tweede helft van de 19e en 20e eeuw zoveel mogelijk te bewaren. Daardoor wordt het instrument breder inzetbaar, zoals bijvoorbeeld bij concerten. Ook levert het doordeweeks gebruiken van de kerk extra geld op om te besteden aan onderhoud. De latere waardevolle toevoegingen zullen een aparte plek krijgen op het derde klavier, uitgevoerd als een zwelwerk op een aparte plaats achter de dan verhoogde orgelkas. Dit is een verrijking van het instrument, dat terug te horen zal zijn in de klankkleur.
Financiering
In de afgelopen jaren zijn verschillende voorstellen om tot een goed gerestaureerd orgel te komen onderzocht. Uiteraard verschillen de kosten per voorstel. Het uitgangspunt is het beschikbare bedrag in het orgelfonds. Op dit moment bedraagt het saldo van het orgelfonds € 450.000. Dit bedrag is door gemeenteleden gespaard en mag dus niet voor andere doeleinden bestemd worden en is aangevuld met reserveringen vanuit de algemene kerkelijke middelen. Het resterende bedrag (afhankelijk van de nog te maken definitieve keuze) moet door de nieuwe stichting Holtgräve-orgel Heerde worden bijeengebracht door middel van subsidies van het Rijk en de provincie, giften en fondsenwerving.
Toekomst
Na de bouw van het nieuw kerkelijk centrum zal de kerkzaal aangepast worden en vervolgens zal het orgel gerestaureerd worden.
Hopelijk bent u nu een stukje wijzer geworden over de restauratie van het orgel en de toekomstplannen. De voorbereidingen zijn in volle gang! We hopen dat we in de toekomst weer samen in een volle kerk te mogen zingen met het grote orgel. Dat past mooi bij de bekende woorden die staan op het orgel: Looft God in Zijn heiligdom!
Donaties
Het Holtgräve-orgel van de Johanneskerk is al geruime tijd toe aan een grote restauratie.
U kunt een gift op drie verschillende manieren geven:
- Contant bij de uitgang
- Digitaal door de QR-code te scannen.
- Digitaal door een bedrag over te maken naar: NL 58 RABO 0326 5818 12 t.n.v. Hervormd Heerde o.v.v. gift orgelfonds
Hartelijk dank voor uw gift!
N.B. Als u de QR-code scant krijgt u de vermelding ‘open monumentendag’. Dit is correct, want dit geld is bestemd voor het orgelfonds.
